Төвдийн Буддизм

Төвдийн Буддизм нь Төвд болон Гималайн бүс (Балба, Бутан, Сикхим, Ладакх), Монгол Улс, Өвөр Монгол, Буриад, Халимаг, Тува, Манжид дэлгэрсэн Буддизмын нэгэн хэлбэр юм. Энэ нь дотроо буддизмын 3 яна болох Хинаяна, Махаяна, Важраяна нарыг багтаана. Урьд цагт Төвдийн Бурханы шашинд "ламаизм" хэмээх нэр томъёо хэрэглэж байсан нь номын багшийг (лам) дээдлэх Бурханы шашны ёсыг буруу ойлгосноос үүдэлтэй гэж үзэх болсон. Мөн уул шашныг дагагчид энэхүү нэр томъёог сөргөөр хүлээн авдаг тул эдүгээ хэрэглэхээ больсон.

Түүх Төвдийн Бурханы шашны хамгийн анхны урсгал нингма-па, түүний дараа үүссэн урсгал гарма-па юм. Хожим нь сажа-па урсгал үүссэн бөгөөд Их Монголын Хубилай хааны үед монголчуудын дунд сажийн ёс дэлгэрч байв. Гэлүг-па урсгалыг 14-5-р зууны заагаар Бурханы шашны их шинэчлэгч Зонхава үндсэлжээ. Гэлүг-па урсгалыг мөн Шарын шашин гэж нэрлэх ба нөгөө гурван урсгалыг Улааны шашин гэж нэрлэж заншжээ. Бурхан багш

Төвдийн Бурханы шашны сургаалиар орчлонд там, бирд, адгуус, хүн, асур, тэнгэрийн орон хэмээх 6 орон байх агаад эдгээр нь бүгд зовлон гаслангаар дүүрэн. Сүнс орчлонд дахин дахин төрөхдөө эдгээр 6 орны аль нэгэнд оршиж, төрөх, өвдөх, өтлөх, үхэхийн зовлонг эдэлсээр байдаг. Нирваан бол орчлонгийн хүлээснээс ангижирсан бурханы төлөв байдал. Орчлонгоос ангижирч, нирваанд нөхцөн бурхан болох зам мөр бол гэгээрлийн зам мөр. Үүнд хүрэх зам болох орчлонгоос уйсах, бодь сэтгэлийг дадуулах, хоосон чанарыг таних гурав нь Төвдийн Бурханы шашны гурван охь шим билээ. Түүнчлэн дан ганцаараа нирваан дүрийг олон бурхан болох бус, хамаг амьтныг дагуулан гэгээрэлд хүргэхийг сургадаг. Ийнхүү өөрөө гэгээрсэн боловч нирваанд нөхцөхгүй, хамаг амьтныг аврахыг зорьсон төрөлтөнг бодисад гэнэ.
Бурханы шашинд орчлон ертөнц үйлийн үрээр бүрэлдэж тогтсон, цаашид хэрхэх нь хамаг амьтны үйлийн үрээр болно гэж сургадаг. Хүний үйлдсэн сайн муу аливаа үйлийн үр хэзээ нэгэн цагт заавал боловсорно. Нүгэлт муу үйлийн шалтгаан нисваанис гэдэг. Үүнд мунхаг, урин, шунал гэсэн гурван үндсэн нисваанис буй. Гэгээрлийн замд орохдоо бурхан, ном, хуврагийн чуулган лугаа аврал одуулж зургаан барамидыг гүйцээнэ.